VI. Europe in Buddhism’s Mirror

De Verlichtingsdenkers zagen in het boeddhisme een rationele religie, een ethisch humanisme dat de mens centraal stelde en niet God. Dit geeft al aan dat het boeddhisme zich verre houdt van het gebruikelijke Europese dualistische denken, dat uitgaat van logische tegenstellingen die elkaar uitsluiten. Het boeddhisme overbrugt die tegenstellingen niet zozeer maar negeert ze. Het is zowel rationeel als mystiek, zowel humanistisch als sjamanistisch. In de Zen-traditie zien we dit geïllustreerd aan de hand van de koan, en de beoefening van shikan taza. Hier wordt kennen niet als perceptie opgevat, maar als éénworden met. Hier vormen tegenstellingen geen contradictie maar een polariteit. Voor het Europese Tweestromenland van verlichting en romantiek kan een Europees boeddhisme daarom (anders dan Nietzsche stelde) een vruchtbare brug vormen naar een nieuwe manier van denken en een nieuwe religiositeit.

Inleiding door André van der Braak
www.avdbraak.nl

De sjamanistische dimensie speelt een grote rol in het boeddhisme. Voorbeelden kom je tegen in het Tibetaanse vajrayana-boeddhisme, beïnvloed door het Indiase tantrisme en de Tibetaanse bön; en in het Chinese chan/Japanse zen, beïnvloed door het Chinese taoïsme en het Japanse shinto. Het gaat daarin om kracht of energie, met het doel innerlijke krachten en krachten in de buitenwereld met elkaar in verbinding te brengen. De natuur en het menselijk lichaam staan daarin centraal. Lichaam en geest worden misschien niet als één ding gezien (anders zou bijvoorbeeld de uitdrukking “lichaam en geest synchroniseren” onbegrijpelijk zijn), maar zijn wel veel meer met elkaar verbonden dan het dualistisch bewustzijn in de Westerse cultuur voor mogelijk houdt. Het gaat altijd om “lichamelijk denken”. Je geest beïnvloedt je lichaam, waardoor je lichaam zich anders gaat voelen/gedragen, wat weer maakt dat je anders gaat denken. Je zou het alchemie kunnen noemen. Omdat alles als ontwikkeling gezien wordt, ligt de nadruk meer op “kennen” dan op “zijn”. Die ontwikkeling wordt niet ervaren als vooruitgang maar als terugkeer naar een oorspronkelijke staat. Het voertuig van die ontwikkeling is verschillend; soms is het je adem (meditatie), verbeelding (visualisatie), lichaam (yoga/martiale kunsten), denkkracht (koan/paradox), spraak (mantra), seksualiteit (de vereniging van godheid en godin in tantrisme), of zelfs je waarneming.